Een brein onder stress vervalt sneller in oude reflexen, impulsieve reacties en ingebakken gewoonten. Het gaat als het ware over op automatische piloot. Op zo'n moment functioneert het ook meer vanuit het angstcentrum en we gaan denken en handelen vanuit 'fight or flight'-modus. Ons lichaam komt in een staat van paraatheid om te vechten of te vluchten. Het meer rationaliserende, regulerende deel dat de prefrontale cortex noemt, wordt bij stress minder actief. Noem dit 'de CEO' van je brein die het algemeen overzicht behoudt. Bij extreme stress/trauma die als ondraaglijk wordt ervaren gaat het lichaam soms ook in 'freeze'-toestand om zich te beschermen. De energie die vrijkomt tijdens deze accute stresservaring blijft op dat moment ‘locked in’ tot er mogelijkheid is deze los te laten.
Bepaalde stoffen om ons te helpen met stress om te gaan worden in het lichaam geactiveerd. Deze stofjes zijn nodig maar bij chronische blootstelling zijn ze schadelijk. Iedereen reageert anders op stress. Ons lichaam levert voortdurend inspanning om om te gaan met chronische stress en ogenschijnlijk lukt dit ook, maar de de prijs hiervoor iq zeer hoog. Het brein en het lichaam is hier niet voor gebouwd. Het para-sympathische deel van het zenuwstelsel krijgt niet de tijd en de mogelijkheid dat te doen waarvoor het gebouwd is : 'rest,digest & repair'. Vooral als een goed slaapritme wordt aangetast door chronische stress gebeurt veel schade en raakt de balans tussen ‘rest, digest & repair’ en ‘fight & flight’ verloren.
Stress is tegelijk cumulatief ; dat willen zeggen dat het zich in ons lichaam vastzet als we het niet verwerken. Het lichaam vult zich als een emmer tot hij overloopt. Er ontstaat een benedenwaartse spiraal.
Onder stress slaat ons brein ook over naar één dominante hersenhelft. Een brein in stress is niet in staat om het bredere plaatje te zien.
In het leven staan met een brein waarbij de twee helften in verbinding staan en communiceren geeft evenwel meer garantie op rust, creativiteit en verbondenheid.
Een gezond brein hangt niet alleen af van onder meer de juiste stoffen in ons lichaam - en het ontbreken of verwijderen van toxische chemicaliën of zware metalen - maar het wordt ook bepaald door een gezond werkend ‘verstand’ dat denkt vanuit verbinding en een zich veilig voelen. Vaak is het legen van een overvolle stress-emmer dan ook afrekenen met oude denkpatronen.
Leef- en denkgewoontes kunnen dus ook (onbewust) een stresspatroon in standhouden. Precies de herhaling door vanuit een patroon te denken en te leven, versterkt dit.
Ons brein versterkt de neurale verbindingen die het legt door herhaling. Dit is eenvoudigweg evolutionair bepaald om het ons gemakkelijk te maken. Als we iets in het leven willen leren, moeten we het vaak maar genoeg herhalen tot het ‘vanzelf gaat’. Denk aan het leren autorijden, dat eerst uiterste concentratie vroeg en na een tijd moeiteloos gaat 'zonder bij na te denken'. Helaas geldt dit ook voor negatieve en belastende leerprocessen. De 'adaptatie' die we als kind in een onveilige traumatiserende omgeving doen om te overleven , zet zich vaak door in het volwassen leven als zich herhalende patronen op het gebied van relaties, werk en zelfwaarde.
Ons brein maakt geen verschil in wat het geleerd heeft. Het is in dat opzicht lui ; waarom kiezen voor iets nieuw en onbekend (dat mogelijks gevaarlijk kan zijn)? Het is immers veiliger bij het vertrouwde te blijven. We denken in feite nog steeds als onze verre voorouders: in hun leven stond gevaar, de zoektocht naar veiligheid en soms moeten vechten voor je bestaan centraal. Je kon maar beter het zekere voor onzekere kiezen, terugvallen op je reflexen en niet te veel dezelfde fouten maken. Snel leren was dus de boodschap!
Een lichaam en brein belast door toxische stoffen en zware metalen, kampend met een tekort aan gezonde voedingsstoffen en te maken heeft met een verzwakt endorfine- en stresssysteem slaat negatieve ervaringen overigens makkelijker op en houdt die langer vast. De glutamaat/NMDA route die sterk actief is bij een verzwakt antistress-systeem prikkelt onder meer stoffen als deltaphosB wat ook actief is bij verslaving ten nadele van BDNF dat herstellend en genererend werkt voor het brein. Ook breingerelateerde insulineresistentie, dehydratatie en slaaptekort zijn factoren die ons brein minder goed laten functioneren. Slaaptekort remt het zelfherstellend vermogen van het brein waardoor meer beta-amyloide plaque kan ontstaan met geheugen- , motivatie- en denkproblemen tot gevolg.
Tot 90% van onze denkgewoontes worden gestuurd vanuit het onderbewustzijn. Ons brein is evenwel een eeuwig lerende plastische machine is en dit is bijzonder hoopvol.